Της Βιολόγου-Εμβρυολόγου Τερέζας Ευθ. Βράντζα
Αποχή
Η συνιστώμενη αποχή, σύμφωνα με τις οδηγίες του εγχειριδίου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ), καλό είναι να είναι από 2 ημέρες έως 7 ημέρες. Ιδανικά, το διάστημα αποχής από εκσπερμάτιση πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 2 και 4 ημερών.
Τρόπος συλλογής δείγματος
Η λήψη ενός δείγματος πραγματοποιείται με μία και μόνο πλήρη εκσπερμάτιση, με προκλητό τρόπο, απευθείας εντός αποστειρωμένου κλινικού δοχείου, χωρίς απώλειες σταγόνων, κυρίως των πρώτων. Η χρήση κοινού προφυλακτικού δεν είναι αποδεκτή λόγω των σπερματοκτόνων ουσιών που αυτά περιέχουν. Το δοχείο λήψης πρέπει να είναι ευρύστομο, αποστειρωμένο, μιας χρήσης και ελεγμένης σύστασης για απουσία σπερματοτοξικότητας.
Πληρότητα συλλογής
Είναι πολύ σημαντική και πρέπει να επιβεβαιώνεται. Σε περίπτωση απώλειας των σταγόνων, το δείγμα θα στερείται μέρους ή όλου του κλάσματος των σπερματοζωαρίων και των εκκρίσεων των επικουρικών αδένων. Αυτό επηρεάζει τόσο τις βασικές παραμέτρους όσο και τα λοιπά χαρακτηριστικά όπως το pH, τη ρευστοποίηση κλπ. Αντίθετα, δείγματα με αναφερόμενη απώλεια απορρίπτονται ως μη ακριβή και αξιόπιστα.
Μεταφορά
Η λήψη πρέπει να πραγματοποιείται ιδανικά σε ειδικά διαμορφωμένο, διακριτό χώρο εγγύς του εργαστηρίου. Αν για κάποιους λόγους το δείγμα μεταφερθεί θα πρέπει (1) να προστατευθεί από ακραίες θερμοκρασίες (<20°C και >40°C) –συνήθως σε επαφή με το σώμα- για να διατηρηθεί κοντά στην θερμοκρασία των 37°C, και (2) o συνιστώμενος χρόνος μεταφοράς στο εργαστήριο να είναι σε 0min, χωρίς να υπερβαίνει τα 45-60 min από την λήψη, καθώς τότε μεταβάλλεται δραματικά η εικόνα, κύρια της κινητικότητας και της λειτουργικότητάς των σπερματοζωαρίων.
Ιστορικό
Το ιστορικό λαμβάνεται από τον θεράποντα κλινικό ιατρό και καλό είναι να συνοδεύει το υπό εξέταση δείγμα. Μετά τη λήψη του δείγματος ακολουθεί άμεσα η επεξεργασία του και η αξιολόγηση των χαρακτήρων του με περίπου την ακόλουθη σειρά:
- Αξιολόγηση των φυσικών χαρακτηριστικών του σπέρματος, δηλαδή της ρευστοποίησης, του ιξώδους, της χροιάς/όψης, της οσμής, και του pH .
- Εκτίμηση του όγκου του σπέρματος
- Εκτίμηση της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων εντός 60 λεπτών από την εκσπερμάτιση. Αξιολογείται το ποσοστό τόσο των σπερματοζωαρίων με προωθητική κίνηση (ταχεία ή βραδεία), όσο και το συνολικό ποσοστό των κινουμένων σπερματοζωαρίων δηλαδή και αυτών με επιτόπια κίνηση, και φυσικά το ποσοστό των μη κινούμενων σπερματοζωαρίων. Στην περίπτωση που το τελευταίο υπερβαίνει το 50% καλό είναι να εκτιμάται και η ζωτικότητα των σπερματοζωαρίων ώστε να διακριθούν τα ζώντα από τα νεκρά.
- Εκτίμηση της συγκέντρωσης των σπερματοζωαρίων ανά κυβικό εκατοστό και υπολογισμός του ολικού αριθμού (συγκέντρωση Χ όγκος) .Η εισαγωγή και η ευρεία πλέον εφαρμογή της νέας πλάκας μέτρησης του αριθμού των σπερματοζωαρίων, της πλάκας Newbauer , με τη δυνατότητα ακρίβειας που προσφέρει.
- Προετοιμασία δείγματος για εκτίμηση της μορφολογίας και της ζωτικότητας.Η μορφολογία αποτελεί την παράμετρο που εκφράζει όχι μόνο την επάρκεια της σπεματογένεσης αλλά και την επάρκεια της διαδικασίας της ωρίμανσης των σπερματοζωαρίων που ακολουθεί. Η ωρίμανση λαμβάνει χώρα κατά το μεγαλύτερο μέρος της στην επιδιδυμίδα, απαιτώντας τόσο τη μορφολογική και λειτουργική ακεραιότητά της, όσο και το ιδανικό ορμονικό περιβάλλον με κύριο εκπρόσωπο τα ανδρογόνα (τεστοστερόνη και DHT), αλλά και την παρουσία και των οιστρογόνων. Παράλληλα η διαδικασία της ωρίμανσης επηρεάζεται σημαντικά από την παρουσία ελευθέρων ριζών οξυγόνου και οξειδωτικής ισορροπίας , μια ισορροπία που διαταράσσεται από πολλούς παράγοντες, ατομικούς π.χ φλεγμονή-κιρσοκήλη, περιβαλλοντικούς π.χ φάρμακα- καπνός-μόλυνση.
- Μικροσκοπικός έλεγχος: γίνεται με την εκτίμηση παρουσίας συγκολλήσεων-συσσωματώσεων, μικροβίων, στρογγυλών κυττάρων καθώς και κυττάρων της σπερματογένεσης.
- Αν κριθεί απαραίτητο ή ζητηθεί από τον θεράποντα κλινικό ιατρό μπορεί να πραγματοποιηθεί και βιοχημικός έλεγχος σπερματικού πλάσματος για την εκτίμηση της λειτουργικότητας του γεννητικού συστήματος και των επικουρικών αδένων του μέσω ειδικών δεικτών : της επιδιδυμίδας (α- γλυκοσιδάση), του προστάτη (όξινη φωσφατάση, κιτρικό οξύ, ψευδάργυρος),και των σπερματοδόχων κύστεων (φρουκτόζη). Η εκτίμηση των ελευθέρων ριζών οξυγόνου τουλάχιστον μέχρι σήμερα δεν δίνει αξιόπιστα αποτελέσματα.
- Τέλος, και εφόσον κριθεί αναγκαίο, γίνονται και επιπρόσθετες εξετάσεις όπως έλεγχος αντισπερματικών αντισωμάτων, μικροβιολογικός έλεγχος για αερόβια-αναερόβια βακτήρια (καλλιέργειες) ή/και ειδικότερη εξέταση για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα μικρόβια (Mycoplasma /Ureoplasma, Chlamydia) με μοριακές τεχνικές .
*Η Τερέζα Ευθ. Βράντζα είναι Βιολόγος -Κλινικός Εμβρυολόγος BSc,MSc
Υπεύθυνη Εργαστηρίου Εξωσωματικής Π.Γ.Ν.<<ΑΤΤΙΚΟΝ>>