Υπόμνημα προς τον Δήμο Πύλης υπέβαλε ο κ. Βασίλης Πανάγος για τον επίσημο χαρακτηρισμό της Πύλης ως «Μαρτυρική» κωμόπολη, και την ένταξή της στο «ΔΙΚΤΥΟ ΜΑΡΤΥΡΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1940-1945». Το υπόμνημα αναφέρει τα εξής: Η Πύλη κτισμένη στην είσοδο ενός περάσματος στρατηγικής σημασίας, που συνδέει τον κάμπο της Θεσσαλίας με τα βουνά της Πίνδου, αποτέλεσε διαχρονικά σημείο αναφοράς σημαντικών ιστορικών γεγονότων. Υπήρξε πεδίο απελευθερωτικών αγώνων και αντίστασης του ελληνικού λαού στους ξένους κατακτητές, τόσο κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας όσο και στα χρόνια της κατοχής. Οι κάτοικοι της Πύλης, πλήρωσαν ακριβά το τίμημα του αγώνα για την ελευθερία. Υπέστησαν λεηλασίες, διωγμούς και θηριωδίες με αθώα θύματα. Τα σπίτια τους πυρπολήθηκαν και η όμορφη κωμόπολη γνώρισε την ολοκληρωτική καταστροφή.
Την περίοδο της κατοχής, η Πύλη μετατράπηκε σε θέατρο σημαντικών στρατιωτικών επιχειρήσεων. Στις 8 & 9 Ιουνίου 1943, μια μικρή δύναμη 250 ανταρτών υπερασπίστηκε με αυτοθυσία τα στενά της Πόρτας και ανέκοψε την προέλαση 4.000 περίπου Ιταλών στρατιωτών της Μεραρχίας Πινερόλλο. Η μάχη της Πόρτας θεωρείται μια από τις κορυφαίες στιγμές της Εθνικής Αντίστασης και καταξιώθηκε στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Μετά την επίσημη αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1982, ο Δήμος Πύλης τιμά κάθε χρόνο την επέτειο της μάχης με επίσημες εκδηλώσεις μνήμης.
Ωστόσο, η Πύλη πλήρωσε πολύ ακριβά το τίμημα της ενεργούς συμμετοχής στον αντιστασιακό αγώνα. Στις 9 Ιουνίου 1943, οι αντάρτες υποχωρούν στα βουνά με σκοπό να αποφύγουν την κυκλωτική κίνηση του εχθρού, που εισέβαλε στο Μουζάκι και το γειτονικό χωριό Άγιο Βησσαρίωνα. Οι Ιταλοί μπαίνουν στην Πύλη που ήταν εγκαταλειμμένη από τους κατοίκους της. Με το ξέσπασμα της μάχης, οι οικογένειες κατέφυγαν στα ορεινά χωριά και σε δύσβατες χαράδρες και σπηλιές για να σωθούν. Ο κατοχικός στρατός προβαίνει σε αντίποινα με πρωτοφανή αγριότητα. Λεηλατήθηκαν σπίτια και καταστήματα, εκτελέστηκαν όσοι άμαχοι εντοπίστηκαν, σκότωσαν ζώα κι άλλα έκαψαν ζωντανά μέσα στους στάβλους. Τέλος, πυρπόλησαν την Πύλη που καταστράφηκε ολοσχερώς. Τα καμένα σπίτια κατέρρευσαν και μεταβλήθηκαν σε σωρούς ερειπίων. Μέσα σε λίγες ώρες, ο μόχθος μιας ζωής έγινε στάχτη κι αποκαΐδια.
Οι θυσίες των κατοίκων της Πύλης είναι ανάλογες με αυτές που βίωσαν πολλά χωριά της Ελλάδας την περίοδο της κατοχής, και τα οποία χαρακτηρίστηκαν επίσημα «Μαρτυρικά», σύμφωνα με το Π.Δ. 107/30-5-1997. Αυτή την ιστορική αλήθεια διαφωτίζουν οι έγκυρες πηγές της βιβλιογραφίας, το ανέκδοτο αρχειακό υλικό, και οι μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν τα τραγικά συμβάντα.
Πέρασαν 82 χρόνια από το ολοκαύτωμα της Πύλης, και είναι καιρός να αποκατασταθεί μια αδικία χρόνων. Η ένταξη της Πύλης στο δίκτυο των «Μαρτυρικών χωριών και πόλεων της Ελλάδας 1940-1945» αποτελεί πράξη ηθικής δικαίωσης και τιμής για τις θυσίες που υπέστησαν οι κάτοικοι. Τη θεσμική αναγνώριση μιας καταστροφής που συνιστά έγκλημα πολέμου. Επίσης, είναι μια αναγκαία παρέμβαση για την αποκατάσταση της ιστορικής μνήμης. Μια πρωτοβουλία αισθητοποίησης, γνώσης και στάσης ζωής για τις επερχόμενες γενιές.
Ο χαρακτηρισμός δεν έχει μόνο συμβολική σημασία, έχει και πρακτική αξία. Συνιστά σημαντικό βήμα για την προώθηση της αδελφοποίησης και της συνεργασίας μεταξύ των Ελληνικών και Ευρωπαϊκών μαρτυρικών πόλεων και χωριών, που υπέστησαν ανάλογες ωμότητες από τις Δυνάμεις του Άξονα. Η θεσμική αναγνώριση ενισχύει τη δυνατότητα ένταξης σε αναπτυξιακά, πολιτιστικά, εκπαιδευτικά προγράμματα, κλπ. Δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες ίδρυσης μουσείων, εκθεσιακών χώρων, διοργανώσεις συνεδρίων και αξιοποίησης των κοινοτικών κονδυλίων. Προσφέρονται ουσιαστικά κίνητρα για την προώθηση του ιστορικού τουρισμού. Επίσης, αποτελεί βασικό κριτήριο για την αξίωση πολεμικών αποζημιώσεων.
Το Δημοτικό Συμβούλιο καλείται να συζητήσει το αίτημα και η θετική γνωμοδότηση του θα αποσταλεί με το αρχειακό υλικό στην αρμόδια Επιτροπή του Υπουργείου Εσωτερικών, το οποίο και θα αποφασίσει για την επίσημη αναγνώριση.