*Tου Νίκου Μουστάκα/ International Negotiations
Συνεχίζοντας την αρθρογραφική αλυσίδα σημαντικών θεμάτων που αναλύουμε, αυτή τη βδομάδα θα ασχοληθούμε με την ομάδα κρατών BRICS(Brazil, Russia, India, China, and South Africa ). Έναν υπό ανάπτυξη οργανισμό που ανατέλλει με βάση την άλλη πλευρά του Ειρηνικού Ωκεανού και που δημιουργεί προϋποθέσεις μελλοντικών συγκρούσεων και ανταγωνισμού με τις χώρες των ευρωατλαντικών θεσμών( ΕΕ,ΝΑΤΟ κλπ). Η ομάδα των BRICS, λοιπόν, αποτελούμενη από τις Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική, αποτελεί μια από τις πλέον δυναμικά ανερχόμενες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές συμμαχίες του 21ου αιώνα. Από τη σύστασή της στα μέσα της δεκαετίας του 2000, η ομάδα αυτή έχει επιδιώξει να αμφισβητήσει την ηγεμονία των δυτικών θεσμών και να επανακαθορίσει τους όρους συμμετοχής των αναπτυσσόμενων οικονομιών στο διεθνές σύστημα. Το παρόν άρθρο θα επιχειρήσει μια αντικειμενική αποτίμηση της επιρροής των BRICS στις παγκόσμιες εξελίξεις, με αναφορά σε ιστορικά δεδομένα, στις διεθνείς σχέσεις κρατών και θεσμών καθώς και στην ενεργειακή πολιτική και χρηματοοικονομική στρατηγική των ιδίων και των αντιπάλων τους.
Ξεκινώντας επομένως με την έννοια BRIC, επισημαίνεται το γεγονός ότι εισήχθη στο δημόσιο διάλογο το 2001 από τον οικονομολόγο της Goldman Sachs, Jim O’Neill, για να περιγράψει τις τέσσερις αναδυόμενες οικονομίες που παρουσίαζαν από τότε τις μεγαλύτερες προοπτικές ανάπτυξης. Η ένταξη της Νότιας Αφρικής το 2010 μετέτρεψε την αρχική τετράδα σε μια πενταμελή πολιτικοοικονομική συμμαχία με παγκόσμιες φιλοδοξίες. Η θεσμική συγκρότηση των BRICS βασίζεται σε μια σειρά ετήσιων συνόδων κορυφής, ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν ιδρύσει θεσμούς όπως η New Development Bank (NDB) και το Contingent Reserve Arrangement (CRA), προκειμένου να ενισχύσουν την οικονομική τους αυτάρκεια και συνεργασία.
Η ύπαρξη και δράση των BRICS μπορεί να ερμηνευθεί μέσα από διαφορετικά θεωρητικά πρίσματα, όπως είναι αυτό του ρεαλισμού το οποίο δίνει έμφαση στην πολυπολική τάση του διεθνούς συστήματος. Οι BRICS επιδιώκουν να αποτελούν ένα στρατηγικό αντίβαρο στην αμερικανική ηγεμονία, με την Κίνα και τη Ρωσία να διεκδικούν ρόλο μεγάλων δυνάμεων. Υπό το πρίσμα μιας νεομαρξιστικής ανάλυσης και με βάση τη θεωρία της εξάρτησης, αποτυπώνει την ομάδα ως μια συλλογική προσπάθεια αποδέσμευσης από τη δυτική χρηματοπιστωτική κυριαρχία (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα). Τέλος, ανατρέχοντας στη θεωρία του παγκόσμιου Συστήματος του Immanuel Wallerstein, τα κράτη των BRICS κατατάσσονται ως χώρες-ημιπεριφέρειες (semi-periphery) που επιδιώκουν μετάβαση στο επίπεδο των χωρών- πυρήνα.
Παρατηρώντας τα πιο κυνικά δεδομένα, αποδεικνύεται ότι η ομάδα των BRICS αντιπροσωπεύει σήμερα περίπου το 32% του παγκόσμιου ΑΕΠ και σχεδόν το 42% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αν και παράδοξο ωστόσο αληθινό γεγονός αποτελεί η ενίσχυση της συνεργασίας των κρατών αυτών, ασχέτως της τεράστιας ανομοιογένειάς τους τόσο ως προς τα διάφορα πολιτεύματα όσο και ως προς το αναπτυξιακό τους πρότυπο.
Πιο συγκεκριμένα, προχώρησαν σε πρώτη φάση, δυναμικά, σε ενεργειακή συνεργασία. Η Κίνα και η Ινδία είναι από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς ενέργειας, ενώ η Ρωσία και η Βραζιλία σημαντικοί εξαγωγείς. Στον τομέα της τεχνολογικής ανάπτυξης, προχώρησαν συνεργασίες με αντικείμενο την τεχνητή νοημοσύνη, την ψηφιοποίηση των τραπεζικών συναλλαγών, τη διαστημική τεχνολογία και στόχο την τεχνολογική αυτάρκεια των κρατών αυτών. Στο οικονομικό τομέα προωθήθηκε η ίδρυση της Τράπεζας Ανάπτυξης των BRICS το 2014 και αποτελεί τον βασικό μηχανισμό χρηματοδότησης έργων υποδομής σε αναδυόμενες οικονομίες. Στόχος της είναι να αποτελέσει εναλλακτική επιλογή στις δυτικές τράπεζες. Ωστόσο, ανάμεσα στα χρόνια αντιμετωπίζει προβλήματα λειτουργίας, και οι δραστηριότητές της διενεργούνται είτε φανερά με κάθε επισημότητα είτε παρασκηνιακά εκπληρώνοντας ιδιαίτερους σκοπούς της ομάδας.
Στο πολιτικό και διπλωματικό σκέλος, είναι αναγκαίο να επισημανθεί ότι η συμμαχία των BRICS επηρεάζει τη διαμόρφωση των διεθνών κανόνων με ποικίλους τρόπους. Αρχικά, ενισχύεται η υποστήριξη της πολυμέρειας και η αναδιάρθρωση των θεσμών, προωθώντας την αναδιάρθρωση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και την ενίσχυση της εκπροσώπησης του Παγκόσμιου Νότου. Δεύτερον, προωθείται η απόρριψη μονομερών κυρώσεων. Μετά τις κυρώσεις στη Ρωσία (2022), οι BRICS ανέπτυξαν μηχανισμούς απο-δολαριοποίησης και προώθησης του εμπορίου σε εθνικά νομίσματα. Τέλος, μέρος της πολιτικής δράσης , αποτελούν τα εναλλακτικά δίκτυα πληροφόρησης που αναπτύσσονται από τις χώρες-μέλη. Η Κίνα και η Ρωσία προωθούν τα δικά τους δίκτυα media ως αντίβαρο στην κυριαρχία των δυτικών ομίλων.
Σε αυτό το σημείο είναι αναγκαίο να επισημανθούν συγκεκριμένα παραδείγματα επίδρασης της ομάδας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Μερικά παρατίθενται παρακάτω.
- Απο-δολαριοποίηση και διμερή νομισματικά συστήματα: Η Κίνα και η Ρωσία έχουν αυξήσει το διμερές εμπόριο σε γουάν και ρούβλια. Η Ινδία προωθεί το ινδικό ρουπία ως νόμισμα συναλλαγών με το Ιράν και τις χώρες του ASEAN(Ένωση Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας) .
- Επέκταση των BRICS : Η ένταξη νέων χωρών (μεταξύ των οποίων η Αργεντινή, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, Αίγυπτο, Αιθιοπία, Ιράν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) ενίσχυσε τη γεωπολιτική της επιρροή και τη δυνατότητα δράσης σε παγκόσμιο επίπεδο.
- Πρωτοβουλίες για το Κλίμα: Σε αντίθεση με τις ανεπτυγμένες χώρες, οι BRICS προωθούν «δίκαιες μεταβάσεις» (just transitions), ζητώντας χρηματοδότηση χωρίς όρους για την πράσινη ανάπτυξη των αναδυόμενων οικονομιών.
- Αντιπαράθεση με G7 και NATO: Σε διεθνή φόρα, οι BRICS προσπαθούν να μειώσουν τη μονοπώληση της ατζέντας από τις δυτικές δυνάμεις και να ενισχύσουν τη φωνή των αναπτυσσόμενων χωρών.
Καταλήγοντας σταδιακά, επιβάλλεται να παρατηρήσουμε τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες αυτές παρά τις επιτυχίες τους. Αρχικά, βάλλονται από έντονες εσωτερικές αντιφάσεις οι οποίες πηγάζουν από ιδεολογικές και στρατηγικές διαφορές μεταξύ Κίνας-Ινδίας, καθώς και από την αυταρχικότητα ορισμένων μελών η οποία δυσχεραίνει τη συλλογική δράση. Έπειτα, οι οικονομικές ασυμμετρίες είναι μεγάλες καθώς η κυριαρχία της Κίνας στο εμπόριο και στην τεχνολογία δημιουργεί εξαρτήσεις εντός της ομάδας. Τέλος, σε αντίθεση με το δυτικό αρκετά ομοιογενές χρηματοοικονομικό πλαίσιο, η έλλειψη κοινής νομισματικής πολιτικής ή χρηματοοικονομικής συμπεριφοράς, παρότι τα όποια νομισματικά εγχειρήματα, οδηγεί στην ανυπαρξία ενιαίου συστήματος πληρωμών και στη συχνή παρουσία οικονομικής αναστάτωσης.
Συμπεραίνεται, επομένως πως οι BRICS δεν συνιστούν παραδοσιακή συμμαχία τύπου G7 ή NATO, αλλά μια εναλλακτική μορφή διεθνούς συνεργασίας που αντανακλά την άνοδο του Παγκόσμιου Νότου. Αν και δεν είναι απαλλαγμένοι από εσωτερικά προβλήματα, έχουν καταφέρει να θέσουν υπό αμφισβήτηση τον μονοπολικό χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος. Η πρόκληση επομένως για το μέλλον είναι η οικοδόμηση ενός θεσμικά σταθερού, πολιτικά πλουραλιστικού και κοινωνικά δίκαιου πλαισίου συνεργασίας, ικανού να συμβάλει σε μια πιο ισορροπημένη και δημοκρατική διεθνή τάξη. Όλα τα παραπάνω βέβαια περνάνε και μέσα από τις χαοτικές συμπληγάδες των παγκόσμιων ηγεσιών των κρατών από την μία και την συνεχή μετακίνηση και εναλλαγή συμφερόντων και συμμαχιών από την άλλη. Συνεπώς, οποιαδήποτε γραμμική προσπάθεια ανάλυσης αποτελεί ριψοκίνδυνη επιλογή για οποιονδήποτε έμπειρο ή αρχάριο αναλυτή.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
- Wallerstein, I. (1974). The Modern World-System. Academic Press.
- Cox, R. (1987). Production, Power and World Order. Columbia University Press.
- O’Neill, J. (2001). Building Better Global Economic BRICs. Goldman Sachs Global Economics Paper.
- Stuenkel, O. (2015). The BRICS and the Future of Global Order. Lexington Books.
- Nye, J. (2011). The Future of Power.